درس اول :هدایت الهی
مقدمه اول : انسان چون مخلوق الهی است نیازمند آفریده شده است .
مقدمه دوم : اقسام نیازهای انسان شامل دو نوع نیاز مادی و معنوی می شود.
مقدمه سوم : برخی از نیازهای معنوی انسان عبارتند از :
- شناخت هدف زندگی
- درک آینده خویش ( حیات پس از دنیا و معاد )
- کشف راه درست زندگی ( چگونه زیستن )
مقدمه چهارم : پاسخ به این نیازها باید دو ویژگی داشته باشد :
1- کاملا درست و قابل اعتماد باشد.
2- همه جانبه باشد .
مقدمه پنجم : کسی می تواند به این نیازها پاسخ دهد که :
1- آگاهی کاملی از خلقت انسان و جایگاه او داشته باشد.
2- به سرنوشت انسان و جایگاه او پس از مرگ آگاهی داشته باشد.
نتیجه : خداوند با علم به این نیازها در مرحله اوّل به انسان قدرت تعقّل و اختیار می دهد و در مرحله دوّم قرآن و پیامبران را برای او می فرستد تا با راهنمایی آنها و کمک گرفتن از قدرت عقل و اختیار خود به سمت قرب و نزدیکی خداوند هدایت شود.
پس رسیدن به هدف مشترک محقق نمی شود مگر بوسیله دین واحد و مشترک که همان دین اسلام است .
درس دوّم : تداوم هدایت الهی
هدف از درس : اثبات اینکه خداوند فقط یک دین برای هدایت بشر فرستاده است .
روش و مسیر اثبات هدف از درس :
1- ابتدا دین را تعریف می کنیم .
2- سپس فطرت را تعریف می کنیم .
3- اثبات می کنیم فطرت بشر یکسان می باشد .
4- ثابت می کنیم فطرت واحد و یکسان نیاز به دین واحد و یکسان دارد .
یک :
تعریف دین در لغت : راه و روش را گویند .
تعریف دین در اصطلاح : راه و روشی که خداوند برای زندگی انسان ها انتخاب نموده است .
پس : قران اثبات می کند خداوند یک دین برای بشر قرار داده است .
دو :
تعریف فطرت : صفات مشترک بین همه انسانها را فطرت گویند مانند دوست داشتن انفاق که امری مشترک بوده پس فطری است .
چند نکته مهم :
1- دین اسلام دارای دو دسته احکام می باشد :
الف : احکام نظری که شامل اعتقاد به اصول دین ( توحید، معاد، عدل، نبوت، امامت )
ب : احکام عملی شامل انجام واجبات و فضایل اخلاقی و مانند آن .
2- دلایل فرستادن پیامبران متعدد عبارتند از :
الف : استمرار و پیوستگی در دعوت
ب: رشد تدریجی سطح فکری مردم
ج : تحریف تعلیمات پیامبران پیشین
3- هر چند پیامبران الهی متعدد اند ولی دین همه آنها یکی بوده و همه پیامبران و پیروان آنها باید از دین آخرین پیامبرتبعیت و پیروی کنند .
4- عواملی که بائث می شود نیاز به پیامبر جدیدی نباشد را عوامل ختم نبوت گویند که عبارتند از :
الف : آمادگی بشر برای دریافت دین کامل
ب: حفظ قرآن از تغییر و تحریف
ج : وجود امامان معصوم بعد از پیامبر ( ص )
د : پویائی و کامل بودن دین اسلام
5- دو ویژگی مهم دین اسلام عبارتند از :
الف : توجه به همه اقسام نیازهای بشر
ب :وجود احکام نظارتی و قضایی و تنظیم کننده
6- اقسام نیازهای انسان عبارتند از :
الف : نیازهای ثابت مانند : عدالت و ..
ب : نیازهای متغیر مانند : احکام خرید و فروش
درس سوم : معجزه جاوید
هدف از معجزه : اثبات ارتباط بین خداوند و پیامبران خود و اثبات پیامبری پیامبران
تعریف معجزه :
عملی خارق العاده که دیگران از انجام آن ناتوان بوده و به اذن الهی بوده و برای اثبات پیامبری پیامبران الهی صورت می گیرد .
چهار شرط مهم معجزه :
الف : بدستور و اذن الهی باشد ( تفاوت با سحر که بدستور الهی نیست )
ب: دیگران از آوردن مانند آن عاجز باشند
ج : به منظور اثبات پیامبری پیامبران صورت گیرد .
د: خارق العاده باشد یعنی بر خلاف عادت مردم باشد.
دو نکته مهم :
1- نام دیگر معجزه" آیت " می باشد چراکه بعنوان نشانه و علامت نبوت پیامبر ص می باشد .
2-معجزه از عجز به معنی ناتوانی گرفته شده است یعنی دیگران از آوردن مانند آن ناتوان اند.
نمونه هایی از معجزات پیامبران الهی :
معجزات حضرت موسی(ع):
1.تبدیل شدن عصایش به ماری بزرگ
2.نوری که هنگام بیرون آمدن دست او از گریبان،همه جا را روشن می کرد.
معجزات حضرت عیسی(ع):
1.شفا دادن بیماران لاعلاج
2.زنده کردن مردگان
قرآن : معجزه آخرین پیامبر الهی
ویژگی های آخرین معجزه الهی :
1- ا عتراف مردم زمان خود
2- تایید آیندگان ( معجزه اختصاص به زمان خاصی ندارد )
3- دارای ویژگی تحدی ( مبارزه طلبی )
منظور از تحدی :
خدا می فرماید : اگر می توانید آیه ای مانند قرآن را بیاورید.
نتیجه و هدف تحدّی قران
پس از تلاش فراوان مخالفان سرسخت اسلام در این باره تا کنون هیچ کدام نتوانسته اند سوره ای حتی به اندازه ی سوره ی « کوثر» بیاورند که دانشمندان و متخصصان،برابری آن را با سوره ای از قران بپذیرند.
نکته مهم : منظور از تحدّی همان اعجاز قران کریم است که دیگران نمی توانند مانند آن بیاورند .
جنبه های اعجاز :
لفظی مانند : زیبایی تلاوت ، زیبایی عبارات، نظم و ...
معنوی ( محتوایی ) : اینکه قرآن کریم دارای مفاهیم بلندی است ولی برای همه مردم در هر سطح از آگاهی که باشند مفید بوده و دارای جنبه های مختلف می باشد .
جنبه های اعجاز محتوایی عبارتند از :
الف : انسجام درونی در عین نزول تدریجی
ب : تاثیر ناپذیری از عقاید جاهلیت
ج : جامعیت و همه جانبه بودن
د :ذکر نکات علمی بی سابقه : مانند حرکت زمین و انبساط جهان
نکته مهم :
انواع نزول قرآن عبارت از :
الف : نزول یک مرتبه و دفعی : یعنی قرآن یکمرتبه در شب قدر نازل شده است .
ب : تدریجی : یعنی قرآن به تدریج و در طول زمان . تاریخ بر پیامبر نازل شده است .
درس چهارم : مسؤلیت های پیامبر ( ص )
1-دریافت و ابلاغ وحی :
یکی از مهمترین ویژگی های پیامبر ( ص ) دریافت آیات قرآن بوسیله وحی و بیان آیات برای مردم بود که در اینصورت هم درهنگام دریاف و هم در هنگام بیان آن برای مردم نباید دچار خطا و اشتباه بشوند .
2 – تعلیم و تربیت تعالیم قرآن کریم :
یکی از وظایف پیامبران الهی مرجعیت دینی است یعنی پیامبران وظیفه دارند شیوه عمل کردن به آیات و بیان جزئیات آن و مسائل اعتقادی و مهم
3 – ولایت ظاهری :
یکی از وظایف پیامبران الهی تشکیل حکومت اسلامی است یعنی وظیفه دارند تعالیم و قوانین الهی را با تشکیل حکومت اسلامی اجرا نمایند که به آن ولایت ظاهری گویند .
نکته : منظور از ولایت همان سرپرستی است که پیامبران با تشکیل حکومت اسلامی تعالیم الهی را در جامعه اجرا می کردند.
دلایل ضرورت تشکیل حکومت اسلامی
1 – ضرورت اجرای احکام اسلامی
احکام اسلامی مانند قضا و جرم و ... برای اجرا و پیاده شدن این احکام نیازمند تشکیل حکومت اسلامی می باشیم .
2 – پذیرش حکومت الهی از یک طرف و نفی حکومت طاقوت
پذیرش حکومت الهی از یک طرف و نفی حکومت طاقوت از طرف دیگر نیازمند تشکیل حکومت اسلامی می باشد .
دو نکته مهم :
نکته اول : طاغوت هر قانونی را گویند که از قوانین الهی منشاء نگرفته باشد
نکته دوم : ولایت الهی یعنی قبول اینکه سرپرست حقیقی انسان فقط خداوند متعال می باشد .
سؤال : منظور از ولایت معنوی رسول خدا ( ص ) چیست ؟
پاسخ : همان سرپرستی است که پیامبر ص بواسطه عبادت و بندگی خداوند به مرتبه ای رسیدند که توانستند به اذن الهی در عالم طبیعت دخل و تصرّف کنند مانند اینکه مریضی را شفا دهند و بوسیله امدادهای غیبی مردم را هدایت نمایند .
تایید ولایت معنوی رسول خدا ص :
اینکه حضرت علی ع فرمودند پیامبر اسلام بسیاری از ابواب علم را برایم گشودند نشان از ولایت معنوی ایشان دارد .
مسئله عصمت پیامبر ( ص )
منظور از عصمت یعنی پاک بودن پیامبر ص از هرگونه خطا واشتباه می باشد و به همین دلیل به ایشان معصوم می گفتند یعنی پیامبر در انجام وظایف خود مانند دریافت و ابلاغ وحی و تعلیم و تعلم الهی دچار خطا و اشتباه نمی شدند و گرنه نمی توان به دستورات ایشان عمل کرد .
دو نکته :
نکته اول : فقط خداوند می تواند تشخیص دهد چه کسی از عصمت برخوردار است فرمود : فقط خدا می داند رسالتش را بعهده چه کسی قرار دهد ... الله اعلم حیث یجعل رسالته ...
نکته دوّم : انسانهای معمولی هم مقداری عصمت دارند ( از مرتبه از عصمت برخوردارند)چراکه همه گناهان خیلی بزرگ را مرتکب نمی شوند .
قدرشناسی از پیامبر ( ص )
مسلمین باید قدرشناس زحمات پیامبر ص باشند و مهمترین کاری که در این مورد می توانند انجام دهند حفظ وحدت بین جوامع اسلامی و خودشان است .
راهکارهایی برای حفظ وحدت جامعه اسلامی
1 – پرهیز از اهانت و توهین به مقدّسات سایر مسلمانان
2 -دفاع از مظلومان در تمام نقاط جهان
3 – شناخت منافقین و افرادی که به ظاهر خود را مسلمان می نامند.
درس پنجم : امامت تداوم رسالت
اقدامات رسول خدا ص و قرآن کریم برای تداوم رسالت :
برای اثبات این مطلب ابتدا سه فرضیه مطرح می کنیم و سپس بعد از ابطال دو فرضیه آن فرضیه سوّم را قبول می کنیم .
فرضیه اوّل : در این خصوص هیچ اقدامی انجام نداده اند .
پاسخ : این فرض باطل است چون :
اوّلا : قرآن کریم که هدایت گر است نمی تواند به ادامه هدایت پس از پیامبر ص نپرداخته باشد.
ثانیا : پیامبر اسلام نیز نمی توانند نسبت به مسئله جانشینی خود سکوت کرده باشند چراکه دین اسلام کاملترین دین بوده و نپرداختن به مسئله جانشینی پیامبر خود با کمال دین منافات دارد .
فرضیه دوّم : همه مسئولیت های پیامبر یعنی دریافت و ابلاغ وحی و مرجعیت دینی و ولایت ظاهری بعد از پیامبر تمام می شود لذا پیامبر برای خود جانشینی انتخاب نکرده اند
پاسخ : این فرض نیز باطل است چون
اولا : جامعه اسلامی بعد از پیامبر بسیار گسترده شد .
ثانیا : حکومت و اداره جامعه اسلامی و تبیین و تعلیم دین همیشه مورد نیاز بشر بوده است .
فرضیه سوّم ( فرضیه صحیح ) : قرآن کریم و رسول خدا جانشین خود را مشخّص کرده اند و دو مسئله تعلیم و تبیین و ولایت ظاهری را بعهده امام گذاشته اند .
اثبات تعیین امام بوسیله اصل لزوم عصمت امام :
مقدمه اول : پیامبر ص در هر سه مرحله دریافت، ابلاغ و تعلیم و تبیین و ولایت ظاهری باید معصوم باشند .
مقدّمه دوم : امام و جانشین پیامبر ص دو وظیفه تعلیم و تبیین و ولایت ظاهری بعد از رسول خدا را بعهده دارند .
نتیجه : امامان علیهم السلام نیز باید در این مراحل معصوم باشند و ضرورت داشتن عصمت برای امام نیز دلیل بر انتخاب امام بوسیله خداوند متعال است همچنانکه در آیه تطهیر و نزول آن به این مسئله اشاره شده است .
آیه تطهیر : انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا
معنی آیه تطهیر : همانا اراده کرده است خداوند که پاک گرداند رجس و پلیدی را از شما اهل بیت و شما را پاک گرداند .
چند نکته مهم از آیه تطهیر :
1 – این آیه به افراد خاص از خانواده پیامبر اختصاص دارد و شامل همه نمی شود .
2 – این تعداد خاصّ معصوم اند لذا سخن و عمل آنان مطابق با دین و بیان کننده دستورات الهی است .
3 – حضرت زهرا سلام الله علیها جزء اهل بیت اند و هرچند امام نبودند ولی علم و عصمت کامل دارند .
نتایج مهم از آیه تطهیر :
اولا : پیامبر ص با علم کامل جانشین خود را مشخص کردند .
ثانیا : لازمه جانشینی پیامبر ص علم کامل و عصمت از گناه و اشتباه می باشد .
آیات و احادیث مربوط به مسئله امامت و تعیین آن :
1 – آیه انذار : وَ اَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الاَقرَبینَ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِمَن اتَّبَعَکَ مِنَ المُؤمُنینَ
( انذار :آگاه کردن و پند دادن را گویند )
توضیح : پیامبر ص مأموریت انذار و پند دادن اهل بیت خود را داشتند و پس از انذار و پند دادن ایشان فقط حضرت علی ع از بین یاران خود اعلام آمادگی و وفاداری کردند که رسول خدا ص بعد از این اعلام وفاداری فرمود ایشان جانشین من می باشند .
2 – آیه ولایت : إِنّما وَلیُّکُمُ اللهُ و رَسولُهُ والَّذینَ ءَامَنوا الَّذینَ یُقِیمُونَ الصَّلوةَ و یُؤتُونَ الزَّکوة و هُم راکِعونَ
توضیح : بعد از اینکه حضرت علی ع در حال نماز انگشتر خود را انفاق کردند خداوند آیه ولایت را نازل فرمود و رسول خدا ص نیز بعد از نزول این آیه فرمودند منظور آیه حضرت علی ع می باشد .
3 – حدیث جابر : آیه ذکر شده در حدیث : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ
توضیح : پیامبر اسلام ص ضمن بیان حدیثی صفات اولو الامر و امام را به جابر اموختند و ضمن آن جانشین خود را معرفی کردند .
4 – حدیث ثقلین : انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا ابداً
توضیح : اینکه قران و عترت از طرف پیامبر به یادگار رسیده اند و ایندو از هم جدا نمی شوند لذا همه دلایلی که قران را اثبات می کنند برای لزوم ولایت و جانشینی استفاده می شود و ولایت و جانشینی پیامبر را نیز اثبات می کنند .
5 – حدیث منزلت
توضیح : اینکه پیامبر اسلام بارها به حضرت علی ع فرمودند ای علی ع تو برای من به منزله هارون برای موسی ع هستی یعنی همانطور که هارون جانشین موسی ع است تو هم جانشین من می باشی .
6 - حدیث غدیر
توضیح : اینکه پیامبر ص فرمودند : هر کس من ولی و سرپرست او می باشم علی ع هم ولی و سرپرست اوست نشان از معرفی جانشین پیامبر ص توسط رسول خدا ص می باشد .
درس ششم : پیشوایان اسوه
موضوع درس : بیان روش پیامبران و امامان در حکومت داری یا همان ولایت ظاهری
دلایل اسوه و الگو بودن پیامبر ص :
دلیل اول :
قرآن کریم :
لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللهِ قطعاً برای شما در رسول خدا
اُسوَةٌ حَسَنَةٌ سرمشق نیکویی است
لِمَن کانَ یَرجُوا اللهَ برای کسی که به خداوند
وَ الیَومَ الآخِرَ و روز رستاخیز امید دارد
وَ ذَ کَرَ اللهَ کَثیرًا و خدا را بسیار یاد می کند.
نکته آیه : منظور از اسوه در این آیه الگو بودن است یعنی پیامبر اسلام در همه زمینه های فردی، اجتماعی و رهبری جامعه برای مومنین الگو می باشند .
دلیل دوم :
پیروی و اعلام حضرت علی علیه السلام در پیروی از رسول خدا ص در شیوه حکومت داری
روش و سیره پیامبر اسلام در حکومت داری و رهبری جامعه :
1 - تلاش برای برقراری عدالت و برابری
منظور از عدالت در جامعه : اینکه در جامعه تبعیض نباشد و همه در مقابل قانون یکسان باشند.
اقدامات پیامبر اسلام در برقراری عدالت :
- درآمد بیت المال را میان مسلمانان به تساوی تقسیم می کرد
- فرقی میان عرب و غیرعرب نمی گذاشت.
- با همه بردباری و ملایمتی که در برابر پایمال شدن حق شخصی خود داشت، در برابر نادیده گرفته شدن حقوق افراد جامعه می ایستاد و کوتاه نمی آمد.
- متجاوزان حقوق مردم را در هر موقعیت و مقامی که بودند،مجازات می کرد.
- رسول خدا ، برای اولین بار در جامعهٔ آن روز، برابری همه افراد در برابر قانون را اعلام کرد و عرب و غیرعرب و سیاه و سفید را برابر دانست و در مقابل تعصبات قومی و قبیله ای ایستاد .
2 - محبت و مدارا با مردم :
پیامبر اسلام در این مورد فرمود :
بدی های یکدیگر را پیش من بازگو نکنید؛ زیرا دوست دارم با دلی پاک و خالی از کدورت با شما
معاشرت کنم.
چند نمونه اقدامات حضرت در محبت و مدارای با مردم :
- هرکس به خانه آن حضرت می رفت، به او احترام می گذاشت تا آنجا که گاهی ردای خود را زیرپای او پهن می کرد یا بر جای خود می نشاند.
- هرگز در مقابل یارانش پای خود را دراز نمی کرد و سعی می کرد تا وقتی که آنها نشسته اند، در کنارشان باشد.
3 – سخت کوشی و تلاش در هدایت مردم :
دلیل اول :
قرآن کریم در این زمینه می فرماید :
رنج شما برای او سخت و دشوار است و بر هدایت شما حریص و به شدت علاقه مند است .
نکته : با وجود بی احترامی ها و آزارهایی که به پیامبر می شد ولی ایشان دست از هدایت و راهنمایی مردم نکشیدند .
دلیل دوم :
خداوند در قرآن کریم می فرماید :
لَعَلَّکَ باخِع َنفسَکَ اَلّا یَکونوا مُؤمِنینَ
از اینکه برخی ایمان نمی آورند شاید که جانت را ]از شدت اندوه[ از دست بدهی.
دلیل سوّم :
بیان حضرت علی ع که فرمودند :
پیامبر یک طبیب سیّار بود، او خود به سراغ مردم می رفت، داروها و مرهم هایش را خودش آماده می کرد و ابزارهای طبابت را با خود می برد تا بر هرجا که نیاز باشد، مرهم بگذارد؛ بر دل هاى کور، گوش هاى کر، زبان هاى گنگ، او با داروهاى خویش بیماران غفلت زده و سرگشته را درمان می کرد .
دلیل چهارم : بسیج کردن مسلمانان به جنگ و مقابله با متکبّران و کافران
نکته : رسول خدا ص ضمن دستور به جنگ سفارشاتی نیز در مورد نحوه جنگ کردن می فرمودند بعنوان نمونه می فرمودند :
اگر کافری در جنگ کشته شد او را مُثْله 1 نکنید، کودکان و پیران و زنان « : اما به آنان سفارش می کردرا نکشید، حیوانات حلال گوشت را نکشید مگر اینکه برای تغذیه به آن احتیاج داشته باشید. هرگز آب مشرکان را زهرآلود نکنید و مزارع و نخلستان ها را نسوزانید.
4 – مبارزه با فقر و محرومیت :
رسول خدا در عمل با کوچک شمردن فقیران و بینوایان به مخالفت برمی خواست و
در مورد مبارزه با فقر و محرومیت به یاران خود می فرمود :
به من ایمان نیاورده است کسی که شب را با شکم سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد.
بیان جانشین پیامبر ص و صفات ایشان ( صفات و نحوه حکومت ظاهری پیامبر ص ) :
مقدمه مهم : در متن کتاب بعد از بیان صفات و نحوه تولد حضرت علی ع و بیان جایگاه ایشان و توصیف حضرت در کلام رسول خدا بعنوان خیر البریه ( بهترین بندگان ) و اثبات جانشینی ایشان در درس قبل ، در این درس همان شأن و جایگاهی که برای پیامبر و پیروان ایشان بیان شد را برای پیروان و شیعیان حضرت علی ع نیز اثبات می کند .
بیان مطلب در ضمن چند مقدمه :
اولا : علی در لغت به معنی بلند مرتبه می باشد و در مکه بدنیا آمدند و ...
ثانیا : بر اساس روایت جابربن عبدالله انصاری حضرت علی ع از یاران با وفا و اولین ایمان آورنده به ایشان بودند .
ثالثا : قرآن کریم پیروان پیامبر ص را خیر البریه یعنی بهترین مخلوقات معرفی می کند .
اِنَّ الَّذینَ آمَنوا کسانی که ایمان آوردند
وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ و کارهای شایسته انجام دادند،
اُولئِکَ هُم خَیرُ البَرِیَّةِ اینان بهترین مخلوقات اند.
تعریف شیعه : مسلمانی است که به فرمان خدا و پیامبر ، امیرالمؤمنین علی را جانشین پیامبر می داند و از او پیروی می کند .
نتیجه : همان گونه که مشاهده کردید رسول خدا ، در سخنان خود از کلمه شیعه استفاده کرده و پیروی از امام علی ع را سبب رستگاری دانسته است.
بیان دو ویژگی مهم حضرت علی ع :
1 - عدالت حضرت علی ع
ایشان در مورد نحوه حکومت خود ( حکومت ظاهری) فرمودند :
سوگند به خدا، اگر همه دنیا را با تمام وسعتش به من بدهند تا به اندازه گرفتن پوست جو از دهان موری، خدا را نافرمانی کنم، نخواهم کرد .
2 – علم حضرت علی ع :
اولا : ایشان هم در ابعاد مختلف انسان شناسی و دین شناسی و ...علم داشتند که نمونه آن کتاب نهج البلاغه می باشد .
ثانیا : علم ایشان از دانش پیامبر ص و وحی الهی منشاء می گرفت .
دو دلیل بر منشاء گرفتن دانش ایشان از پیامبر ص :
دلیل اوّل : رسول خدا ص فرمودند : اَنَا مَدینَةُ الِعلمِ وَ عِلیٌّ بابُه فَمَن اَرادَ الِعلمَ فَلیَأِتها مِن باِبها
من شهر علم هستم و علی درِ آن است، هرکس این علم را بخواهد باید از درِ آن وارد شود .
دلیل دوّم : بیان شخص حضرت علی ع : هرگاه از پیامبر سؤال می کردم، پاسخم را می داد و اگر درحضورش سکوت می کردم، ایشان پیشگام می شد و از دانش خود مرا بهره مند می ساخت .
پیشنهاد : برای توضیحات در مورد کتاب نهج البلاغه به مطالعه کتاب درسی صفحه 83 مراجه شود .
پایان درس ششم .
درس هفتم :
وضعیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مسلمانان، پس از رحلت رسول خدا ص
تدبر :
وَما مُحَمَّدٌ اِلّا رَسولٌ و محمد نیست، مگر رسولی
قَد خَلَت مِن قَبلِهِ الرُّسُلُ که پیش از او رسولان دیگری بودند.
اَفَاِن ماتَ اَو قُتِلَ پس اگر او بمیرد یا کشته شود،
اِنقَلَبتُم عَلى اَعقابِکُم آیا شما به گذشته ]و آیین پیشین خود[ بازمی گردید؟
وَمَن یَنقَلِب عَلى عَقِبَیهِ و هرکس به گذشته بازگردد،
فَلَن یَضُرَّ اللّهَ شَیئًا به خدا هیچ گزند و زیانی نرساند
وَ سَیَجزِی اللهُ الشّاکِرینَ و خداوند به زودی سپاسگزاران را پاداش می دهد.
1-خداوند چه هشداری به مردم زمان پیامبر می دهد؟
2-آیا خطر بازگشت به ارزش های دوران جاهلیت فقط اختصاص به زمان پیامبر دارد؟
3-به نظر شما، سپاسگزاران واقعی نعمت رسالت، چه کسانی اند؟
موضوع آیه : بازگشت عده ای به آیین پدران خود پس از رحلت پیامبر ص
سؤال : حضرت علی علیه السلام وضعیت فرهنگی، سیاسی بعد از رحلت رسول خدا را چگونه تشریح کردند ؟
پاسخ : امیرالمؤمنین علی ع، در سخنرانی های متعدد، بارها مسلمانان را نسبت به ضعف و سستی شان در مبارزه با حکومت بنی امیه بیم می داد و می فرمود: سوگند به خداوندی که جانم به دست قدرت اوست،آن مردم ]شامیان[ بر شما پیروز خواهند شد؛ نه از آن جهت که آنان به حق نزدیک ترند، بلکه به این جهت که آنان در راه باطلی که زمامدارشان می رود شتابان فرمان او را می برند و شما در حقّ من بی اعتنایی و کندی می کنید.
سؤال : حضرت علی ع آینده سرپیچی از دستورات امام و اختلاف و تفرقه میان مسلمانان را چگونه توصیف کردند ؟
پاسخ : فرمودند این موجب سوار شدن بنی امیه بر تخت سلطنت شده و فرمودند : به خدا سوگند، بنی امیه چنان به ستمگری و حکومت ادامه دهند که حرامی باقی نماند جز آنکه حلال شمارند ... تا آنکه در حکومتشان دو دسته بگریند: دست ه ای بر دین خود که آن را از دست داده اند و دسته ای برای دنیای خود که به آن نرسیده اند.
مشکلات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی پس از رسول خدا
الف : ممنوعیت نوشتن احادیث پیامبر اکرم ( ص )
مشکلات و معایب حفظ احادیث بعد از ممنوعیت نوشتن آنها :
1. احتمال خطا در نقل احادیث و کم و زیاد شدن آن افزایش یافت .
2 . شرایط مناسب برای جاعلان حدیث پیش آمد و آنان براساس غرض های شخصی به جعل،تغییر یا تحریف حدیث پرداختند .
نکته : منظور از جعل حدیث ساختن احادیث بوسیله افراد بود و منظور از تحریف احادیث، کم وزیاد کردن احادیث می باشد .
3. بسیاری از مردم و محققان از یک منبع مهم هدایت بی بهره ماندند و به ناچار، سلیقه شخصی را در احکام دینی دخالت دادند و گرفتار اشتباهات بزرگ شدند.
سؤال :چرا با اینکه منع نوشتن حدیث پیامبر برداشته شد و حدیث نویسی رواج یافت،
احادیث زیادی در بین مردم جعل یا تحریف شد؟
پاسخ : به دلیل عدم حضور اصحاب پیامبر ص در میان مردم، به دلیل فوت یا شهادت احادیث زیادی جعل یا تحریف شد .
سؤال : چرا جعل احادیث و حدیث نویسی تا حدود زیادی برای پیروان ائمه پیش نیامد؟
پاسخ : زیرا ائمه احادیث پیامبر را حفظ کرده بودند و شیعیان، این احادیث را از طریق این بزرگواران که انسان هایی معصوم و به دور از خطا بودند و سخنانشان مانند سخنان رسول خدا معتبر و مورد اطمینان بود، به دست آوردند .
ب : تحریف در معارف اسلامی و جعل احادیث
سؤال : در زمان حکومت بنی امیه و بنی عباس چه کسانی به تحریف و جعل احادیث پرداختند؟
پاسخ : برخی از عالمان وابسته به بنی امیه و بنی عباس و گروهی از علمای اهل کتاب (یهودی و مسیحی) مانندکعب الاحبار که ظاهراً مسلمان شده بودند، از موقعیت و شرایط برکناری امام معصوم استفاده کردند و به تفسیر و تعلیم آیات قرآن و معارف اسلامی، مطابق با افکار خود و موافق با منافع قدرتمندان پرداختند .
ج : ارائه الگوهای نامناسب
عموم مردم در اعتقادات و عمل خود، دنباله روی شخصیت های برجستهٔ جامعه هستند و آنها را اسوه قرار می دهند.
هرچه که جامعه از زمان پیامبرفاصله می گرفت، حاکمان وقت تلاش می کردند که شخصیت های اصیل اسلامی، به خصوص اهل بیت پیامبر را در انزوا قرار دهند و افرادی را که در اندیشه و عمل و اخلاق از معیارهای اسلامی دور بودند، را راهنمای مردم معرفی کنند.
د : تبدیل حکومت عدل نبوی به سلطنت
حاکمان بنی امیه و بنی عباس نیز، به تدریج مسیر حکومت را عوض کردند این تغییر مسیر، جامعه مؤمن و فداکار عصر پیامبر اکرم را به جامعه ای راحت طلب، تسلیم و بی توجه به سیره و روش پیامبر اکرم( ص ) تبدیل کرد .
پایان
درس هشتم : احیای ارزش های راستین
سؤال : اقدامات حضرت علی ع در احیای ارزش های راستین چه بود ؟
پاسخ : با روشن بینی و درک عمیقی که از نتیجه رفتارها و وقایع داشت، سرنوشت و آینده نابسامان جامعه اسلامی را پیش بینی می کرد و در زمان های مختلف و در سخنرانی های متعدد، مسلمانان را نسبت به عاقبت رفتارشان بیم می داد.
مسئولیت های دوگانه مقام امامت :
سؤال : اقدامات مربوط به مرجعیت دینی را بنویسید .
پاسخ :
1- تعلیم و تفسیر قرآن کریم
2- حفظ سخنان و سیرۀ پیامبر
سؤال : حدیث زنجیرۀ طلایی را توضیح دهید .
پاسخ :
امام رضا علیه السلا م فرمودند :
من از پدرم، امام کاظم شنیدم و ایشان از پدرش، امام صادق و ایشان از پدرش، امام باقر «
و ایشان از پدرش، امام سجاد و ایشان از پدرش، امام حسین و ایشان از پدرش، امام علی
و ایشان از رسول خدا شنید که فرمود: خداوند می فرماید:
کَلمَةُ لا الهَ الَّا اللّهُ حِصنی فَمَن دَخَلَ حِصنی اَمِنَ مِن عَذابی؛
کلمه لا اله الّا اللّه قلعه محکم من است، هرکس به این قلعه محکم من وارد شود، از عذاب من
در امان است . ( ترجمه مهم است )
سؤال : چرا به حدیث امام رضا ع سلسله الذهب یا زنجیره طلایی می گویند ؟
پاسخ : چون همه افرادی که حدیث را نقل کرده اند ( راویان حدیث ) معصوم می باشند .
3-تبیین معارف اسلامی متناسب با نیازهای نو
نکته مهم : دونمونه کتاب که در راستای این نقش توسط معصومین نوشته شد عبارتند از نهج البلاغه و صحیفه سجادیه .
ب. مجاهده در راستای ولایت ظاهری
سؤال : امامان بزرگوار، به دو علت با حاکمان زمان خود مبارزه می کردند، آندو را بنویسید .
پاسخ :
اوّل، آنکه رهبری و اداره جامعه از جانب خداوند به آنان سپرده شده و لازم بود برای انجام دادن
این وظیفه به پا خیزند و در صورت وجود شرایط و امکانات، حاکمان غاصب را برکنار کنند تا با تشکیل حکومتی بر مبنای اسلام راستین، قوانین دین را به اجرا درآورند و عدالت را برقرار سازند.
دوم، آنکه این حاکمان غاصب، قوانین اسلام را زیر پا م یگذاشتند و به مردم ستم م یکردند؛ امامان
نیز وظیفه داشتند که براساس اصل امر به معروف و نهی از منکر با آنان مقابله کنند و مانع زیر پا گذاشتن قوانین اسلام شوند و از حقوق مردم دفاع نمایند.
اصول کلی امامان در مبارزه با حاکمان
1-عدم تأیید حاکمان
توضیح :
آنان اگرچه تفاو تهای اخلاقی و رفتاری حاکمان را در نظر م یگرفتند و اگر حاکمی در موردی بر طبق دستور اسلام عمل م یکرد، آن مورد را تأیید م یکردند، اما در غصب خلافت و جانشینی رسول خدا همه را یکسان می دیدند.
2- معرفی خویش به عنوان امام بر حق
ذکر نمونه :
امام صادق در روز عرفه و در مراسم حج در میان انبوه جمعیت، حق حکومت را از آن خود اعلام نمودند:
ای مردم! رسول خدا امام و رهبر بود، پس از او علی و سپس حسن و حسین « :
و فرمودند و علی بن حسین و محمدبن علی به ترتیب امام بودند و اکنون من امام هستم .
3-انتخاب شیوه های درست مبارزه
سؤال : شیوه امامان در مبارزه با حاکمان چگونه بود ؟ چرا ؟
پاسخ :
امامان، شیوه مبارزه با حاکمان را متناسب با شرایط زمان برمی گزیدند.
علت :
اولا : تفکر اسلام راستین باقی بماند،
ثانیا : به تدریج، بنای ظلم و جور بنی امیه و بنی عباس سست شود .
ثالثا : روش زندگی امامان ، به نسل های آینده معرفی گردد.
توضیح : رفتار ائمه اطهار در طول 250 سال بعد از رحلت پیامبر تا امامت امام عصر و غیبت
ایشان، چنان مکمل یکدیگر است به گونه ای که گویی یک انسان است که 250 سال زندگی کرده است و در شرایط مختلف سیاسی و فرهنگی روش های مناسب را برگزیده و عمل کرده است.
سؤال : منظور از تقیّه چیست ؟
پاسخ : ائمه اطهار می کوشیدند اقدامات خود را در مواردی که دشمن به آن حساسیت دارد مخفی نگه دارند، که به این روش برخورد تقیّه گویند، به گونه ای که در عین ضربه زدن به دشمن، کمتر ضربه بخورند.
سؤال : چرا معصومین از روش تقیّه استفاده می کردند ؟
پاسخ : خشونت و ستمگری حاکمان بنی امیه و بنی عباس به گونه ای بود که اگرکسانی به عنوان پیرو و شیعه امامان شناخته می شدند به سختی آزار و اذیت می شدند و در بسیاری مواقع به شهادت می رسیدند از اینرو از تقیه استفاده می کردند .
سؤال : چند مورد از موارد تقیّه را بنویسید .
پاسخ : از جمله موارد تقیّه، ارتباط میان امامان و یاران آنها در نقاط مختلف سرزمین اسلامی بود. امامان ما با مخفی نگه داشتن این ارتباط ها نمی گذاشتند حاکمان بنی امیه و بنی عباس، یاران صمیمی و قابل اعتماد و فداکار آنان را شناسایی کنند و به شهادت برسانند.
سؤال : امام صادق ع درمورد نحوه برخورد با دیگران و دشمنان خود چه فرمودند ؟
پاسخ : امام صادق خطاب به شیعیان خود فرمودند: مایه زینت ما باشید، نه مایه زشتی ما
پایان درس هشتم .
